ये कौन चित्रकार है ?  

 हे चित्र तसे खूप वेगळे आहे, म्हणजे या विषयावर जगभरातल्या नामवंत चित्रकारांनी अनेक चित्रे काढली आहेत. पण हे चित्र वेगळे आहे ते या अर्थाने कि ते भारतीय शैलीत काढण्यात आले आहे.

क्रूसिफिक्स म्हणजे कृसावर खिळलेला येशू खिस्त या विषयावर मायकल अँजेलोच्या ला पियता या अजरामर शिल्पकला कृतीसह अनेक चित्रे आणि शिल्पे प्रसिद्ध आहेत. त्यापैकी काही मध्ये अनेक व्यक्ती असतात तर काहींमध्ये येशू ख्रिस्ताशिवाय फक्त वरील दोन व्यक्ती असतात त्या म्हणजे येशूची आई मदर मेरी आणि त्याच्या बारा शिष्यापैकी एक असलेला संत जॉन...

येशूला कृसावर खिळे ठोकून मृत्युदंडाची शिक्षा देण्यात आली होती. राजद्रोहाच्या कलमानुसार ही शिक्षा रोमन साम्राज्य पद्धतीनुसार जेरुसलेम मधील रोमन सुभेदार पोंती पायलट याने फर्मावली आणि रोमन सैनिकांनी ती अमलात आणली. यहुदी धर्मशास्त्रानुसार जमलेल्या जमावाकडून आरोपीला दगडाने ठेचून देहदंड देण्यात येत असे. प्राचीन भारतीय पद्धतीत राजाने शिक्षा फर्मावलेल्या आरोपीला अणकुचीदार सुळावर देण्यात येई.

तर वरील चित्रात देहदंडाची रोमन पद्धतीची शिक्षा वगळता बाकी सर्व भारतीय शैलीत आहे. कालवरी टेकडीवर मदर मेरी किंवा मारियाबाई भारतीय साडीत दाखवली आहे आणि पाठमोरा सेंट जॉनसुद्धा भारतीय पोशाखात आहे .

महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे आठ दशकांपूर्वी म्हणजे १९३८ला प्रसिद्ध झालेल्या ख्रिस्तायन या खंडकाव्याच्या मुखपृष्ठावर हे भारतीय शैलीतील चित्र होते.

हे खंडकाव्य रेव्हरंड नारायण वामन टिळक, त्यांच्या निधनानंतर त्यांच्या पत्नी लक्ष्मीबाई टिळक आणि त्यांच्यानंतर या दाम्पत्याचे चिरंजीव देवदत टिळक यांनी लिहिले. एक खंडकाव्य एका घरातील तिघांनी लिहिण्याची ही मराठीतील बहुधा पहिलीच वेळ असावी. लक्ष्मीबाईनी लिहिलेल्या `स्मृतिचित्रे' या आत्मचरित्रात त्यांच्या निधनानंतर देवदत्त टिळक यांनी भर घातली हे जाणकारांना माहित आहेच.

या चित्राखाली ख्रिस्तायन काव्यातील दोन ओळीसुद्धा दिलेल्या आहेत.

क्रूसिफिक्स या विषयावर भारतीय शैलीत मागच्या शतकात हे सुंदर चित्र काढणारा चित्रकार कोण असावा?

हा प्रश्न रेव्हरंड नारायण वामन टिळक आणि लक्ष्मीबाई टिळक यांच्या नाशिक इथल्या पणती मुक्ता अशोक टिळक यांनी या फेसबुकवरच विचारला आहे.

जाणकारांनी या प्रश्नाचे उत्तर सोडवण्यास मदत करावी असे आवाहन मुक्ता अशोक टिळक यांनी केले आहे.

Vivek Menezes

it could be Angela Trindade. would have to examine the original.

3

• Love
•  · 
  Reply
•  · 21 h

• Active

  Camil Parkhe

  Vivek Menezes Mukta Ashok Tilak 

  • Like
  •  · 
    Reply
  •  · 21 h
• Vivek Menezes

  Camil my guess is that it would be Trindade. the Tilaks should examine closely for the initials.

  

  1

  • Love
  •  · 
    Reply
  •  · 21 h

आमच्यात अशी काही प्रथा नसते... "'?

चिंचवडगावातले ते प्रसूतीगृह सोडण्याची वेळ आली होती आणि हळूहळू मी सामान आवरु लागलो. आमची मुलगी सहा दिवसांची झाली होती आणि डॉक्टरांनी बिल भरण्याची सूचना केली होती.

जॅक्लीन आणि माझी आई आमच्या बाळाकडे लक्ष देत होत्या त्याचवेळी त्या मॅटर्निटी होमच्या दोन आया आणि एक पुरुष स्टाफ त्यांच्याकडे आला आणि घरी जाण्याआधी त्यांचे बक्षीस देण्याची आठवण करून गेला.

मी याबाबत तयारच होतो. आमच्या अपत्याच्या आगमनानंतर आनंदाचे वातावरण असल्याने त्या प्रसूतीगृहातील सर्व कामगारांना आमच्या या आनंदात सहभागी आम्ही करणार होतोच.

त्यासाठी त्या कामगारांना देण्यासाठी एक रक्कम मी माझ्या आईकडे सोपवली आणि तिला म्हटले, "बाई, तुझ्या हातानेच त्या सगळ्यांना घरी जाण्याआधी हे बक्षीस दे.."'

मात्र एव्हढ्यावरच त्या दोन आयांचे आणि इतर कामगारांचे समाधान होणार नव्हते.

"आमच्या बक्षिसीबरोबर बाळाच्या पाळण्यात नारळ ठेवून मगच घरी जा. ज्या पाळण्यात गेले काही दिवस बाळ आरामात पाहुडले होते तो बाळाचा पाळणा असा रिकामा, ओकाबोका सोडायचा नसतो...." त्या आयांपैकी जरा वयस्कर असलेल्या एकीने मला म्हटले.

"बक्षीसाबद्दल मला काही म्हणायचे नाही, ते तुम्हाला सगळ्यांना मिळेलच. पण नारळ वगैरे आम्ही काही देणार नाही... आमच्यात अशी काही प्रथा नसते... "'?

हे मी त्यांना सांगत होतो तोच बाईने माझे बोलणे हाताच्या इशाऱ्यानेच थांबवले.

"कामिल, तसं काई सांगू नकोस त्यांना.. जा लगेच चापेकर चौकात आणि आन एक नारळ.."

माझ्याकडे आता दुसरा काही पर्यायच नव्हता..

मुलीला बाळंत्यात घट्ट गुंडाळून घेऊन बाई, जॅक्लीन आणि मी त्या प्रसूतीगृहातून बाहेर पडलो तेव्हा बाळाचा तो पाळणा मोकळा नव्हता. तिथे ते श्रीफळ होते. मांगल्याचे आणि शुभ घटनेवे प्रतिक !

आम्हा तिघांना निरोप देण्यासाठी त्या आया त्या रूममध्ये जमल्या तेव्हा त्यांच्या चेहऱ्यावरची ती ख़ुशी मी पाहिली तेव्हा पाळण्यात श्रीफळ ठेवण्याचा बाईचा सल्ला मी ऐकला ते योग्यच केले याची लगेच जाणीव झाली. बक्षीसीच्या रकमेविषयी त्यांचे काहीच म्हणणे नव्हते.

श्रद्धा गार्डन कॉलनीत आमच्या इमारतीपाशी रिक्षा थांबली तसे मी घाईघाईने दुसऱ्या मजल्यावर आमव्या फ्लॅटपाशी जाऊन थांबलो. माझ्या पाठोपाठ आलेल्या बाईने मात्र हातात बाळ घेऊन असलेल्या जॅक्लीनला दाराबाहेरच थांबवले. लगबगीने किचनमध्ये शिरुन एका हातात पाण्याचा तांब्या आणि दुसऱ्या हातात चपातीचा चतकोर तुकडा घेऊन ती आली, बाळ आणि बाळाच्या भोवती त्या चतकोर चपातीने ओवाळून म्हणजे दृष्ट काढून झाल्यावर, बॅड ओमेनचा नायनाट करुन झाल्यावरच बाळ आणि बाळंतिणीचा -कुटुंबातील नव्या सदस्याचा - गृहप्रवेश झाला!

यावेळेस मात्र मी कुठलाही विरोध केलेला नव्हता, चुपचाप तो विधी पाहत मग घरात शिरलो.

प्रसूतिगृहातून बाहेर पडण्याआधीच बाईच्या सांगण्यानुसार मी मिठाईचे बॉक्स आणून ठेवले होते, त्यापैकी एक बॉक्स पहिल्यांदा येशू आणि मारियाबाईचे पुतळे असलेल्या आणि मेणबत्त्या लावलेल्या अल्तारापाशी ठेवला गेला आणि मगच या मिठाईचे शेजाऱ्यापाजाऱ्यांमध्ये वाटप झाले.

पुणे कँम्पमध्ये असलेल्या इंडियन एक्सप्रेस आणि लोकसत्ताच्या ऑफिसात पत्रकार आणि इतर सहकाऱ्यांना मी पेढे वाटले तेव्हा अनेकांना आश्चर्यच वाटले.

"मुलगी झाली अन कामिल, तू चक्क पेढे देतोस? जिलेबी का नाही? पेढे तर मुलगा झाल्यावर देतात!" असे आश्चर्योदगार अनेकांनी काढले.

पण याबाबतीत लिंगाधारीत भेदभाव करणारी प्रचलित रूढ प्रथा पाळण्यास मी ठाम नकार दिला होता..

नारळ किंवा श्रीफळाने मात्र माझा पिच्छा त्यानंतरही सोडला नाही.

चिंचवडगावातील सोनार लेनमध्ये आता तीन महिन्यांच्या झालेल्या आदितीचे कान टोचण्यासाठी आम्ही तिला घेऊन गेलो. तिचा कान हातात धरण्याआधी सोनाराने श्रीफळ आणले की नाही याचीच पहिल्यांदा चौकशी केली होती. चापेकर चौकात जाऊन लगेच मी श्रीफळ घेऊन आलो होतो.

जॅक्लीनची मैत्रीण असलेल्या भट्टाचार्य या शेजारणीने तिच्या घरात पडून असलेला लोखंडाचा एक भलामोठा पाळणा आदितीसाठी घेऊन जाण्यास आम्हाला सांगितले. काही महिन्यांच्या कालावधीनंतर एक दिवस या पाळण्यात उभे राहण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या आदितीला आम्ही पाहिले आणि आता या पाळण्याची गरज संपली हे लक्षात आले.

तो पाळणा परत नेल्यावर जॅक्लीनच्या त्या मैत्रिणीने तिच्या मदतीबद्दल काहीही रक्कम घेण्यास स्पष्ट नकार दिला. साडी-चोळी घ्यायला सुद्धा भट्टाचार्य मॅडमचा ठाम नकार होता.

"या पाळण्यात श्रीफळ ठेवून तो मला परत करा," अशी तिची माफक मागणी होती. त्यावर एक शब्दही न वाढवता आम्ही तिच्या मागणीचा आदर केला.

"आमच्यात अशा प्रथा नसतात,' हे वाक्य मी यावेळी जिभेवर आणले नाही.

आदिती दहा महिन्यांची झाली आणि आता तिचा हेअरकट फार लांबवता येणार नाही हे निश्चित झाले. मी नेहेमी ज्यांच्याकडे केस कापायला जायचो त्या कासिमभाईंकडे मी आदितीला घेऊन गेलो.

आपल्या या नव्या गिऱ्हाईकाकडे पाहून कासिमभाई खूष झाले. खुर्चीवर एक अतिरिक्त आडवी लाकडी पट्टी ठेवून त्यावर आदितीला आरामात बसवले.

"जावळ काढण्याचे पाचशे एक रुपये होतील आणि त्याआधी एक नारळ आणून ठेवावा लागेल " असे त्यांनी फर्मानच काढले अन मी उडालोच.

" ओ कासिमभाई, वो जावळ वगैरे कुछ भी नाही, साधी आपली कटिंग करायची आहे" या माझ्या सांगण्याचा कासिमभाईंवर काहीही परिणाम झाला नाही. नाभिक व्यवसायात त्यांनी अनेक वर्षे काढली होती, माझ्या मुलीकडे पाहताच ही जावळाची कटिंग आहे हे त्यांना कळाले होते.

बाळाचे जावळ काढण्यासाठी बाळाच्या मामाला सन्मानपूर्वक बोलावे लागते, त्याला टोपी-टॉवेल चढवून, कपडेलत्ते केल्यावर त्याने जावळाची पहिली बट कापल्यावर मग पुन्हा न्हाव्ह्याचाही मान राखावा लागतो, हे अर्थातच मला माहिती होते. पण गावाकडच्या या प्रथा-परंपरा गावातल्या लोकांबरोबर शहरांतही आल्या होत्या हे मला माहित नव्हते.

मला राग, चीड आणि आश्चर्य वाटले होते ते मात्र दुसऱ्याच गोष्टीचे..

"कासिमभाई, हे काय भलतंच? मी कोण हे तुम्हाला माहित नाही काय? आमच्यात या- जावळाच्या - प्रथा नसतात... आणि तुम्ही... तुम्हीपण - मला ही प्रथा पाळायला सांगताय काय?'

कासिमभाई हसले. त्यांना माहित होते, मला काय म्हणायचे होते ते.

पण जावळासाठी असे जास्त पैसे मोजायचे म्हटले म्हणजे या पातळीवर घसरणारा मी त्यांचा नक्कीच पहिला गिऱ्हाईक नसणार. अर्थात हे माझ्या उशिरा लक्षात आले. ते लक्षात आल्यावर मी स्वतःच शरमलो होतो.

ते माझी नेहेमी हेअर कटिंग करत असल्याने कासिमभाई मला चांगले ओळखत होते. त्यांच्या त्या स्मितहास्याने घात केला आणि शेजारच्या किराणा दुकानातून मी मुकाट्याने श्रीफळ घेऊन आलो.

मात्र पूर्ण हार मानण्यास मी तयार नव्हतो. जावळ काढण्याबदल पाचशेएक रुपयांऐवजी मी आता फक्त दोनशे एक्कावन रुपये देणार होतो.

कासिमभाई सुद्धा दोन पावले मागे येण्यास एक शब्दही न बोलता अगदी हसतहसत तयार झाले. आदितीच्या जावळाच्या केसाची एक बट त्यांनी हळुवारपणाने आपल्या हातात घेतली.

मागच्या वर्षी याच काळात, ऐन दिवाळीच्या दरम्यान, तनिष्काची ती वादग्रस्त जाहिरात टाटा ग्रुपने मागे घेतली होती, त्यावेळी ही पोस्ट मी फेसबुकवर टाकली होती.

यावर्षी टिकली आणि उर्दू शब्द 'इर्शाद'चे निमित्त झाले..

रमाकांत खलप. 

गोव्यात मी पहिल्यांदा पाऊल ठेवले तेव्हा म्हणजे १९७७ साली. पणजीतले मांडवीच्या तिरावरचे मध्ययुगीन आदिलशाह पॅलेस हे गोवा, दमण दमण आणि दीव विधानसभेचे सचिवालय आणि मंत्रालय होते.

या सचिवालयाच्या एका बाजूला असलेल्या पूर्णाकृती पुतळ्याकडे बोट दाखवत आमचे सहल मार्गदर्शक म्हणाले होते, `` गोव्याचे पहिले मुख्यमंत्री दयानंद बांदोडकर यांचा हा पुतळा. या भाऊसाहेब बांदोडकरांना गोव्यात फार मानाचे स्थान आहे

या दौऱ्याच्या दरम्यानच मिरामार समुद्रकिनाऱ्यावर गेलो, तेव्हा तेथील घनदाट सुरु वृक्षाच्या जंगलापाशी असलेल्या दयानंद बांदोडकरांच्या समाधीस्थानाला भेट दिली. बांदोडकरांचे आकस्मित निधन होऊन केवळ पाच वर्षे झाली होती आणि त्यांच्यानंतर त्यांच्या कन्या शशिकला काकोडकर मुख्यमंत्री बनल्या होत्या.

पणजीला त्याच वर्षी धेम्पे कॉलेजात बारावीसाठी प्रवेश घेतला तेव्हापासून गोव्याच्या इतिहासात डोकावू लागलो आणि वर्तमानातल्या घडामोडीही टिपू लागलो. पदवीधर झाल्यानंतर दैनिक `नवहिंद टाइम्स’मध्ये बातमीदार म्हणून नोकरीला लागलो तेव्हापासून तर घटनांचे साक्षीदार होणे आणि त्यांची नोंद करणे हा तर दैनंदिन कामकाजाचा एक भाग झाला.

दयानंद बांदोडकर यांच्या निधनानंतर त्यांच्या मांद्रे या मतदारसंघात पोटनिवडणूक झाली. या पोटनिवडणुकीत विजयी होऊन गोव्याच्या राजकारणात प्रवेश केलेली व्यक्ती पुढे गोमंतकात आणि राष्ट्रीय पातळीवरही प्रकाशझोतात येणार होती. ती व्यक्ती होती रमाकांत खलप.

खलप हे एकदम प्रकाशझोतात आले ते १९८० च्या गोवा, दमण आणि दीव विधानसभेच्या निवडणुकीनंतर. या केंद्रशासित प्रदेशात १९६३ पासून सत्तेवर असलेल्या महाराष्ट्रवादी गोमंतक (मगो) पक्षाचा या निवडणुकीत पराभव झालेला होता. मुख्यमंत्री शशिकला काकोडकर या आपल्या डिचोली मतदारसंघातून पराभूत झाल्या होत्या.

या निवडणुकीत मतदारांनी देवराज अर्स यांच्या नेतृत्वाखालील अर्स काँग्रेसला सत्तेवर पाठवले होते तरी या पक्षाच्या विधिमंडळाने सत्तेवर पुनरागमन केलेल्या पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या इंदिरा काँग्रेस पक्षात प्रवेश केला.

यापाठोपाठ महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षाच्या काही आमदारांनीही इंदिरा काँग्रेसची वाट धरली. या पक्षाच्या अध्यक्ष आणि माजी मुख्यमंत्री काकोडकर यांनीही काँग्रेस पक्षात जाऊन आपल्या महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षाचे विसर्जन करण्यात आल्याचे जाहीर केले होते.

मात्र पक्षाच्या या विलीनीकरणास `मगो’च्या दोन आमदारांनी तीव्र विरोध केला आणि पक्षाचा झेंडा विधानसभेत आणि बाहेर कायम ठेवला. हे दोन तरुण आमदार होते रमाकांत खलप आणि बाबुसो गांवकर.

मांडवीच्या तीरावरच्या सचिवालयाच्या ऍबे फरियाच्या पूर्णाकृती पुतळ्यापाशी असलेल्या प्रेसरुममधले १९८० च्या दशकातले ते दिवस मला आजही स्पष्ट आठवतात.

त्याकाळात या सचिवालयात गोवा, दमण आणि दीव विधानसभेचे अधिवेशन दुपारी दोन वाजता सुरु व्हायचे. याचे कारण असे सांगितले जाई कि या विधानसभेचे अनेक आमदार वकिली करतात, त्यामुळे सकाळी पणजी, म्हापसा वगैरे सत्र न्यायालयांत आपली कामे उरकून दुपारी ते विधानसभेच्या अधिवेशनाला हजर होतात. यात तथ्य असावे. रमाकांत खलप यांना पांढऱ्या शुभ्र शर्टावर काळा कोट घालून विधानसभेत येताना त्याकाळात मी स्वतः अनेकदा पाहिले आहे.

माजी मुख्यमंत्री आणि `मगो’च्या अध्यक्ष असलेल्या शशिकला काकोडकरांना अनेक मुद्द्यांवर त्यांच्या पक्षातीलच आमदारांनी आणि इतरांनी धारेवर धरले तेव्हा वकिली पेशा असणाऱ्या या आमदारांचा त्या `` काळे डगलेवाले’’ अशा शब्दात उल्लेख करत असत हेही आज स्पष्ट आठवते.

प्रसन्न, हसतमुख आणि आकर्षक व्यक्तिमत्त्व लाभलेले रमाकांत खलप त्याकाळात मगो पक्षाचे नेते बनले. विधानसभेत ते आणि महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षाचे त्यांचे सहकारी आमदार बाबुसो गांवकर हिरीरीने अनेक प्रश्न मांडत. विधानसभेत ते विरोधी पक्षनेते होते, तरी आक्रमक भूमिका घेताना ते कधीही आक्रस्ताळ होत नसत.

अकाली सफेद झालेला डोक्यावरचा दाट केशसंभार खलप यांच्या आकर्षक व्यक्तिमत्वात घालत असे. त्यानंतर तब्बल चाळीस वर्षांचा काळ उलटलेला असला तरी आजही माझ्या नजरेसमोर खलप यांची ती हसतमुख छबी कायम आहे.

१९८०च्या दशकाअखेरीस मी गोवा सोडले, नंतर पुण्यात आधी `इंडियन एक्सप्रेस’मध्ये आणि नंतर `टाइम्स ऑफ इंडिया’त काम करु लागलो. गोव्यात मात्र वर्षांतून एकदा तरी येत होतो, इथल्या राजकीय आणि इतर घडामोडींवर पत्रकार आणि कुतूहल म्हणूनही लक्ष ठेवून होतो. त्याकाळातील गोव्यातील राजकीय अस्थिरता, सर्रास होणारे पक्षांतर कुणालाही अस्वस्थ करील असेच होते.

याकाळात कुणी अठरा दिवसांसाठी, कुणी काही आठवड्यांसाठी तर इतर कुणी काही महिन्यांसाठी गोव्याचे मुख्यमंत्री बनले.

या काळात रमाकांत खलप हेसुद्धा उपमुख्यमंत्री बनले. १९७० च्या दशकापासून गोव्याच्या राजकारणात अत्यंत सक्रीय असलेल्या खलप यांना मुख्यमंत्रीपदाने हूल दिली याची मला निश्चितच खंत वाटते.

१९९६साली देशात जनता दलाच्या नेतृत्वाखाली संयुक्त आघाडी सत्तेवर आली तेव्हा पंतप्रधान हरदनहळ्ळी दोडेगौडा देवे गौडा आणि नंतर पंतप्रधान इंद्रकुमार गुजराल यांच्या मंत्रिमंडळात रमाकांत खलप कायदा राज्यमंत्री बनले. ही बाब माझ्याप्रमाणेच गोव्यातील बहुसंख्य लोकांना सुखावून गेली.

१९६१च्या गोवामुक्तीनंतर या प्रदेशाचा भारतीय संघराज्यात समावेश झाल्यानंतर भारताच्या केंद्रिय मंत्रिमंडळात मंत्रिपद भूषवणारे खलप हे दुसरे गोमंतकीय.

त्याआधी म्हणजे गोव्याला राज्याचा दर्जा मिळण्याआधी १९८६ साली दक्षिण गोव्याचे लोकसभा सदस्य एदुआर्दो फालेरो यांनी पंतप्रधान राजीव गांधी यांच्या मंत्रिमंडळात परराष्ट्र खात्याचे राज्यमंत्री पद सांभाळले होते.

रमाकांत खलपबाब वयाची पंच्यात्तर वर्षे पूर्ण करत आहेत. आणखी समृद्ध आयुष्यासाठी त्यांना शुभेच्छा !

*********